Eksik parçalar tamamlanıyor

Emrah KOLUKISA

Son birkaç aydır art arda açılan sergiler ve yayımlanan kitaplar bu yıl 100. yılını kutladığımız Cumhuriyetin bütünlüklü bir resmini oluşturmaya yönelik kolektif bir çaba gibi yansıyor; hatta her yeni sergiyle (ya da kitapla) adeta Cumhuriyet yapbozunun eksik parçaları tamamlanıyor.

İş Bankası Müzesi’ndeki ‘Yaşasın Cumhuriyet’, Yapı Kredi Kültür Sanat binasında açılan ‘Cumhuriyetin İlk Yılı’, İBB tarafından açılan ‘Lozan 1923 / Yüzyıl Önceki Başlangıç’, İzmir’de açılan ‘Cumhuriyet’in 100’ü İzmir’ sergileri meseleye daha tarihi açıdan yaklaşırken (örneğin İş Bankası Müzesi’ndeki sergi İktisadi Bağımsızlık üzerine odaklanıyor) Folkart’ın açtığı ‘Karanlıkta Akan Bir Yıldız: Mustafa Kemal Atatürk’, Türk Tarih Kurumu’nun Cer Modern’de açtığı ‘Tuvalde Yüzyıl: Cumhuriyet’in 100. Yılında 100 Ressam 100 Resim’ ve Taksim Metrosu’ndaki Taksim Sanat ve Piramit Sanat’ta açılan ‘100 Yıl Perspektifinde Sanat’ başlıklı sergiler Cumhuriyet olgusunu sanat açısından irdeliyor. Bunların dışında yine Koç Holding, Meşher, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Salt gibi kurumlar da benzer temalı sergilerle bu çabaya önemli katkılar sunan kurumlar arasında. Fazlası yok eksiği var, (başka birçok sergi de yine aynı tema çerçevesinde anılabilir) bizim yerimiz dar olduğu için hepsini sıralamak mümkün olmuyor haliyle.

Kasım ayı başında Borusan Kocabıyık Vakfı tarafından açılan ‘Cumhuriyetin Yüzü - Kültür Devriminden İzler’ başlıklı sergi de, adından da anlaşılacağı gibi, yine Cumhuriyetin 100. yılına dair bir sergi. Galataport’ta açılan ve küratörlüğünü İzzeddin Çalışlar’ın üstlendiği sergi 1922 - 1942 yılları arasındaki 20 yıllık döneme odaklanıyor ve bu dönemdeki kültürel değişimin izlerini sürüyor. 

Erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki çok boyutlu toplumsal dönüşümün kültüre, sanata ve sosyal yaşama izdüşümlerine odaklanan ‘Cumhuriyetin Yüzü’ sergisi, dönemin plastik sanatlar, müzik, edebiyat, grafik ve mimari tasarım, sahne sanatları, müzecilik, arkeoloji, sinema gibi kültürel disiplinlere bakışını, kapsamlı bir içerik ile günümüze taşıyor. Kurtuluş Savaşı’ndan başlayarak sanatsal yaratının esin kaynağı olan “kuruluş, kurtuluş” temalarına da sergi kapsamında özel bir vurgu yapılan serginin hemen giriş bölümünde dildeki değişim ve harf devrimi ayrıntılı bir biçimde ele alınırken her şeyin aslında hiç de öyle ‘bir gecede’  değişmediği anlatılıyor ve aslında çok daha önce başlayan bir sürecin nihai noktasına nasıl gelindiği görülüyor. 

CUMHURİYET’İN İLK YILLARI

Dille beraber kıyafetin de değiştiği Cumhuriyetin ilk yılları kültürel anlamda farklı bir hareketliliğin yaşandığı bir dönem elbette ve sergide buna da özel bir vurgu yapılıyor. Bir yandan ‘Aşk-ı Memnu’, ‘Çalıkuşu’, ‘Sodom ve Gomore’ gibi unutulmaz romanlar yazılırken bir yandan da Darülbedayi’nin başına Muhsin Ertuğrul’un getirilmesiyle İstanbul kültür hayatına damga vuran tiyatro oyunları, dans gösterileri ve elbette dönemin en yeni icatlarından sinemanın hızla moda haline gelişi... Tüm bunlar yine serginin ilgi alanları içinde ve gezerken bu kültürel hareketliliğin izleri görkemli bir şekilde önünüze seriliyor. Bu kadar da değil elbette; Nâzım Hikmet’in sinemacılık yılları, Avrupa basınının ilgi gösterdiği Türk sanatçıları derken, resim, heykel gibi disiplinlerde büyük aşamaların kaydedildiği dönemin eserlerine de yer verildiğini; İbrahim Çallı, Nazmi Ziya Güran, Müfide Aksoy gibi isimlerin önderliğinde gelişen plastik sanatlara sergide özel bölümler ayrıldığını görüyoruz.

Sergide; aralarında Salt, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İBB, Kültür Bakanlığı Film Arşivi, Yapı Kredi Tarihi Arşivi, Semiha Berksoy Opera Vakfı ve İnönü Vakfı’nın da bulunduğu kültür sanat kurumları ile galeriler, kişisel arşivler, vakıflar, araştırma merkezleri, resmi arşivler ve üniversitelerin koleksiyonlarından 500’ü aşkın orijinal ve dijital eser, belge ve efemera yer alıyor. Danışmanlığını Prof. Dr. Haluk Oral’ın üstlendiği ‘Cumhuriyetin Yüzü’nün sergi tasarımı ise PATTU tarafından gerçekleştirildi. Ayrıca sergi kapsamında, yönetmenliğini Selçuk Metin’in yaptığı bir belgesel film de izleyiciyle buluşuyor. Çağdaş dönemden yerli ve yabancı sanatçıların da (Gamze Taşdan’dan Shepard Fairey’e uzanan ilginç bir seçki var sergide) eserleriyle yer aldığı ‘Cumhuriyetin Yüzü’ 3 Mart 2024’e kadar Galataport’ta ücretsiz olarak ziyaret edilebilir.