İnsan hakları ‘eylem’e geçmedi

Mustafa KÖMÜŞ

İnsan Hakları Eylem Planı’nın açıklanmasının üzerinden iki yıl geçti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın "Daha demokratik bir Türkiye" vaadiyle açıkladığı planda yer alan birçok hedefse hâlâ hayata geçirilmedi. Örneğin hedefler arasında yer alan “makul sürede iddianame hazırlanması” konusunda halen birçok mağduriyet söz konusu. Bir başka örnekse kamu avukatlarının özlük haklarına ilişkin, bu konuda da 2 yılı aşkın süredir bir adım atılmadı. Yine hedefler arasında çocuk izlem merkezlerinin tüm ülke geneline yaygınlaştırılması yer alıyordu. Fakat 22 ilde halen bu merkezler kurulamadı. Yine hukuk fakültelerine hukukçu dekan hedefi de henüz hayata geçemedi. Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için en az 45 yaş şartı hedefi de sadece kağıt üstünde kaldı.

Planda yer almasına rağmen hayata geçmeyen bazı maddeler şöyle:

• Ceza infaz kurumlarının denetimleri ile takibinin uluslararası standartlarda daha etkili bir şekilde yapılabilmesi amacıyla barolar, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerden de temsilcilerin katılımıyla bağımsız bir “Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu” kurulacaktır.

• Çocukların ve suç mağdurlarının adli süreçte ikincil örselenmelerinin önlenmesi amacıyla oluşturulan adli görüşme odaları ve çocuk izlem merkezleri ülke genelinde yaygınlaştırılacak ve bu yerlerin etkinliğinin artırılmasına yönelik mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.

• Yargılamaların makul sürede tamamlanması ve vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması amacıyla elektronik tebligat uygulaması, yurt dışında ikamet eden vatandaşları da kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak, tebligat işlemlerinin usulüne uygun yapılmasının temini amacıyla PTT görevlilerine düzenli eğitim verilecektir.

• İddianameler, makul sürede ve eksiksiz olarak hazırlanacak, mağdur ve müştekilere de tebliğ edilecektir.

• Kamu avukatlarının çalışma esaslarına ve özlük haklarına yönelik iyileştirme yapılacaktır.

• Adalet hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Havalimanı’nda başlatılan 7 gün 24 saat adliye uygulaması hava ve yolcu trafiğinin yoğun olduğu diğer havalimanlarında da yaygınlaştırılacaktır.

• Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması ve şeffaflığın artırılması amacıyla Kamu İhale Mevzuatı gözden geçirilecektir.

• Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için en az 45 yaş ile birinci sınıf olmanın yanı sıra belli bir kıdem şartı getirilecektir.

• Haber verme sınırlarını aşmayan veya eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamalarının soruşturma konusu olmaması için hâkim, savcı ve kolluk görevlilerine düzenli olarak eğitim verilecektir.

• Basın Kanunu uyarınca verilen yayım yasağı kararlarıyla ilgili uygulamaya ilişkin düzenleyici çerçeve, basın özgürlüğünü güçlendirecek şekilde gözden geçirilecektir

• Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının güçlendirilmesi amacıyla ilgili mevzuat ve uygulama uluslararası standartlar dikkate alınarak gözden geçirilecektir.

• Hangi dine mensup olursa olsun kamu ve özel sektör çalışanları ile öğrencilere, kendi dini bayramlarında izinli sayılma imkânı getirilecektir.

• Ayrımcılık ve nefret suçlarıyla etkili bir şekilde mücadele etmek amacıyla soruşturma kılavuzları oluşturulacaktır.

• Hukuk fakültelerinde öğrenim süresi beş yıla çıkartılacak; hukuk metodolojisi, hukuki gerekçelendirme ve karar yazımı ile adalet psikolojisi gibi derslerle programlar zenginleştirilecek ve eğitimin uygulamayla bağlantısı güçlendirilecektir.

• Hukuk fakültelerinin kontenjanları daha nitelikli eğitim verilmesini sağlayacak düzeyde tutulacaktır.

• Hukuk fakültesi dekanları sadece hukuk fakültesi mezunu akademisyenler arasından belirlenecektir.

BAKANLIK İTİRAF ETMİŞTİ

Adalet Bakanlığı 2022 Yılı Faaliyet Raporu’nda eylem planının hayata geçmediği vurgulanmıştı. Raporda “İnsan Hakları Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilmesi öngörülen 393 faaliyetten 192’si hayata geçmiştir. Bu bağlamda öngörülen faaliyetlerin gerçekleşme oranı yüzde 48,85’tir” denilmişti.