Petrol piyasalarından gerçek üstü manzaralar!
Dünya petrol piyasalarında müthiş bir kaos yaşanıyor. Pazartesi günü Batı Teksas petrolünün varili -40.32 doları gördü. Bunun anlamı petrolü satan alan kişiye emtiayı alıp götürmesi için üste para vermek zorunda kaldı. Petrol piyasalarındaki çalkantıyı birbiriyle yakından bağlantılı 4 nedenle açıklamak olanaklı:
1) Tüm dünyada petrol talebi düşüyor:
Küresel petrol talebi 2019 yılında günde 100 milyon varil iken, salgına bağlı olarak günde 20 milyon varil geriledi. İnsanlar evde kapalı kaldığı için daha az trafiğe çıkıyor, gıda sevkiyat kamyonları bile kısıtlamalar nedeniyle daha sınırlı faaliyet gösteriyor. Birçok ülkede fabrikalar şalter indirdi. ABD’de 3 hafta içerisinde işsiz sayısı 22 milyona yükseldi. Dolayısıyla yeterince alıcı olmadığı için haliyle fiyatlar çakılıyor.
2) Küresel petrol arzı, talebin üzerinde seyrediyor:
Mart ayından Suudi Arabistan ile Rusya arasındaki boğazlaşma iki tarafın da arzı kısmak yerine artırmasına yol açtı. Kaçınılmaz bir biçimde de petrol fiyatları inişe geçti. Gerek Rusya, Gerek Suudi Arabistan ekonomisi için petrol bir numaraları gelir kaynağı olduğundan düşük fiyatlar orta vadede her iki ülke ekonomisini felce uğratır. Ne var ki üretim maliyetinin düşüklüğü, hem Moskova’nın hem de Riyad’ın dayanma kapasitesini artırıyor. Buna karşın ABD’deki kaya gazından petrol üretenlerin varil başı maliyeti 35-40 doları buluyor. Donald Trump’ın diplomatik girişimleriyle Rusya ve Suudi Arabistan günlük üretimi 9.7 milyon varil kısmayı kabul ettiler. Gelgelelim hâlâ arz talepten fazla olduğu için küresel petrol fiyatları keskin düşüşünü sürdürdü.
3) ABD petrol üreticileri aşırı yatırım ve aşırı borçlanmanın bedelini ödüyor:
Düşük faizlerin ve genel anlamda yatırım iştahının eksikliği nedeniyle Amerika’da kaya gazı ve petrolü sektörüne aşırı yatırım yapıldı. Böylelikle ABD dünyanın bir numaralı petrol üreticisi haline geldi. Ancak bu sektörde çok sayıda küçük şirket var ve üretim maliyetleri çok yüksek. Yine de bazı firmalar sırf borç taksitlerini ödeyebilmek için zararına da olsa üretime devam ediyorlar, bu şekilde iflaslarını geciktiriyorlar. Financial Times Exxon ve Chevron gibi iki dev şirket dışında sektördeki firmaların topun ağzında olduğunu yazdı. 2019’da 42 kaya petrolü üreticisi 26 milyar dolar borçla iflas başvurusunda bulundu. Buna karşın ABD’deki kaya petrolü sektörü günde 10 milyon varil petrol üretimini sürdürüyor ve arz fazlası fiyatları hızla aşağı çekiyor. Bu yıl Amerika’da 240 bin petrol bağlantılı istihdamın kaybolması bekleniyor.
4) Gelecek (futures) piyasaların kendine öz dinamiği petrol krizinin faturasını ağırlaştırıyor:
Gelecek piyasalarında bugünden teslimatı önümüzdeki aylarda – yıllarda gerçekleşmek üzere alım satım yapabilirsiniz. Örneğin, 2020 Ocak döneminde petrol fiyatları 60 dolar düzeyinde seyrediyordu. Mayıs 2020 için 60 dolar fiyatı, bu parayla bir varil petrolü almak ve satmak olanağı veriyordu. Bu piyasaya fiyatların yükseleceğini tahmin edenler alıcı, düşeceğini tahmin edenler satıcı olarak girebilir. Alıcılar petrole bir üretim girdisi şeklinde gereksinim duyanlar veya sırf finansal spekülasyon amacıyla pozisyon alanlar olabilir. Spekülatörler hiçbir zaman fiziksel petrol alımı veya teslimi ile ilgilenmezler. Pozisyonlarını alıcı iseler satıcı, satıcı iseler alıcı ters pozisyonla kapatırlar. Diyelim ocakta 60 dolardan alım yapan kişi mayısta fiyatlar spot piyasada 70 dolar ise 10 dolar kârı cebe atar. 17 Nisan Cuma günü Batı Teksas ham petrolünün fiyatı 18.36 dolar gibi çok düşük, ancak sonra yaşananlar göz önüne alınırsa makul bir noktaya gerilemişti. Ne olduysa 20 Nisan Pazartesi günü oldu. Mayıs sözleşmelerinin son günü 21 Nisan olduğu için alıcıların pozisyon kapatmaları gerekti. Satarak pozisyon kapatmak için karşınızda alıcı bulmanız gerekir. Alıcı çıkmadığı için petrolü fiziksel anlamda teslim almaktan kurtulmak için üstüne para vermeye bile razı oldular. Derken iş çığrından çıktı ve bir noktada fiyat -40 doları bile aştı. Temel neden depolama kapasitesinin sınıra dayanmasıydı. Teslimat Oklahoma’nın Cushing yöresinde yapılıyordu ve depolar ağzına kadar doluydu. Bu sırada haziran teslimatı fiyatları 20 dolarlar civarındaydı (bu yazı kaleme alınırken 25.50 dolara çıkmıştı). Brent petrolü denizden üretildiği ve depolama dev tankerlerde yapıldığı için şimdilik bir dar boğaz yaşanmıyor. Ancak küresel ekonomide çöküş böyle sürerse tüm dünyada bir depolama krizi de ortaya çıkabilir. Özetle, pazartesi akşamı biz konunun meraklıları için literatüre geçecek soluk soluğa bir gece yaşandı. Bu arada büyük servetler kazanıldı, büyük servetler kaybedildi. Korkarım ki bir kez daha bunun acısı olan bitenden habersiz sıradan emekçilerden çıkmasın.