İstihdam seferberliğinin tuhaf sonucu: Kayıtlı istihdam geriledi, kayıt dışılık patladı

2017 yılı istihdam ve işsizlik verileri TÜİK tarafından açıklandı. Bu veriler aylık verilerden farklı olarak yılı bir bütün olarak görmemize ve bir önceki yılla karşılaştırmamıza olanak sağlıyor. Bu veriler önemli. Çünkü 2017, hükümet tarafından “istihdam seferliği” olarak ilan edilmiş ve başta İŞKUR olmak üzere kamu kaynaklarından işverenlere büyük teşvikler sağlanmıştı. İstihdam seferberliğinde hedefin 1,5 milyon yeni istihdam olduğu belirtilmişti.

Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Jülide Sarıeroğlu, 30 Mart 2018 tarihinde yaptığı bir konuşmada, 2017’de hayata geçirilen “Milli İstihdam Seferberliği” ile 1,5 milyon yeni istihdam yaratıldığını ve İŞKUR kanalıyla 1 milyon 57 bin kişinin işe yerleşmesine aracılık edildiğini söyledi (https://goo.gl/xmrtba).

İşsizlik düşmedi
Ancak TÜİK tarafından açıklanan 2017 işsizlik ve istihdam verileri bu iddiaları doğrulamıyor. Dahası söylemler ile gerçekler arasında büyük fark olduğunu gösteriyor. 2017 yılı verileri ile ilgili ilk söylenecek husus işsizlik oranlarıdır. İşsizlik 2016’da olduğu gibi 2017’de de yüzde 10,9 olarak gerçekleşti. Tarım dışı işsizlik oranı da 2016’da olduğu gibi yüzde 13 olarak gerçekleşti. 2017’de işsizlikte düşüş sağlanamadı. Genç işsizliği ise yüzde 19,6’dan yüzde 20,8’e yükseldi. Dar tanımlı işsiz sayısı ise 3 milyon 330 binden 3 milyon 450 bine yükseldi. 2017 istihdam seferberliği işsizlik oranlarını düşürücü bir etki yapmadı.

Peki, işsizliği düşürmeyen istihdam seferberliği istihdamda nasıl sonuçlar yarattı? İstihdam öngörüldüğü ve iddia edildiği kadar arttı mı? Bu noktada genel veriler dışında detaylara da bakmak gerekir. İstihdam seferberliği esas olarak İŞKUR kaynakları ve kamu teşvikleri ile yapıldığı için asıl ölçü kayıtlı istihdam işçi istihdamındaki artıştır.

Bir yılda yüz binlerce kayıt dışı istihdam
TÜİK verileri istihdam seferberliği iddialarını doğrulamıyor. TÜİK’e göre toplam istihdam 2017 yılında 984 bin kişi arttı. Dolayısıyla bir önceki yıla göre artış 1,5 milyon değil, 984 bindir. Ancak toplam istihdam artışı kendi başına anlamlı değil. Sorulması gereken bu artışın ne kadarının kayıtlı ve ne kadarının işçi olduğudur. İşte burada işin rengi değişiyor. 2017 yılında sağlanan istihdam artışının sadece 520 bini kayıtlı, 464 bini ise kayıtsız istihdamdan oluşmaktadır. Ayrıntılar tabloda görülmektedir.

2017’de yeni istihdam artışı içinde kayıtdışı oranı adeta patlamıştır. 2016 yılında yeni istihdam artışı içinde kayıtdışı çalışanların sayısı 174 bin iken bu sayı 2017’de 464 bine yükseldi. Yeni istihdam içinde kayıt dışı istihdam edilenlerin oranı 2016’da yüzde 30 iken, 2017’de yüzde 47’ye ulaştı. 2016’da 410 bin yeni kayıtlı istihdam yaratılmış iken 2017’de bu sayı 520 bin olmuştur. İstihdam seferberliğinin kayıtlı istihdam açısından yarattığı etki budur. İstihdam seferberliği kayıt dışı istihdamda patlama yarattı. Elbette bu oldukça tuhaf ve izahı zor bir sonuçtur.

Ücretli istihdam artışı yavaşladı
İstihdam verileri açısından bakılması gereken bir diğer husus ise istihdam artışının istihdam türleri (işteki durum) açısından ne anlama geldiğidir. İstihdam seferberliğinin gerçek sonuçları kayıtlı işçi sayısındaki artışla ölçülebilir. Nitekim Bakan’a göre 2017’de İŞKUR aracılığı ile 1 milyon 57 bin kişi işe yerleştirildi. Ancak TÜİK verileri bu iddiayı da doğrulamıyor. Girdi ve çıktılarla, kısa süreli işlerle 1 milyon 57 bin işçi işe yerleştirilmiş olabilir, ancak bunların çok azı kalıcı olabildi. TÜİK’e göre 2017’deki 984 bin kişilik istihdam artışının 583 bini ücretli istihdam artışından kaynaklanmaktadır. Geri kalan 401 bin kişilik artış ise kendi hesabına çalışanlar, ücretsiz aile işçileri ve işveren sayısındaki artıştır (Tablo). Ücretli istihdam artışının toplam yeni istihdam artışı içindeki payı yüzde 59’dur. Oysa 2016’da bu oran yüzde 94’tü. 2016 yılında 550 bin ücretli istihdam artışı sağlanmış iken, 2017’de bu sayı sınırlı bir artışla 583 bin olabilmiştir. İstihdam seferberliğinin ücretli istihdam artışı üzerinde neredeyse hiç etkisi olmamıştır.

Kayıtlı işçi sayısı sadece 422 bin arttı
Asıl çarpıcı olan ise kayıtlı ücretli (işçi) artışıdır. 2016 yılında 473 bin kayıtlı ücretli istihdam artışı sağlanmıştı. 2017 yılında ise bu sayı 466 bine geriledi. İŞKUR verilerine göre sağlandığı belirtilen yeni istihdam kısa sürelerle sağlanmış parçalı istihdamın toplamından ibarettir. Bu istihdamın çoğu kalıcı olmamıştır. 2017’de büyük kaynaklar ayrılan ve büyük iddialarla sürdürülen istihdam seferberliği sonucunda sağlanan kayıtlı ücretli istihdam artışı 2016’nın gerisinde kalmıştır.
İstihdam seferliğinin başarısını ölçeceğimiz veri 466 binlik kayıtlı ücretli artışıdır. Bu artışın 44 bini ise kamu istihdamıdır. Velhasıl 2017 yılında özel sektörde 422 bin kişilik kayıtlı işçi istihdamı sağlandı. Bu ise 2016 yılında sağlanan artışın gerisindedir. Bunca kaynağa, bunca teşvike ve bunca iddiaya rağmen hakiki tablo budur. Başarı bunun neresinde!