İnsan hakları ve mizah

Bugün, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabulünün 75. yıldönümü. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından, insanlığın eşitlik ilkelerine dayalı adil bir dünyada yaşaması hedefi doğrultusunda hazırlanan bildirgeye imza koyan ülkeler arasında Türkiye de vardı. Ne var ki, bildirgenin insanların medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklarına ilişkin 30 maddesinden pek çoğunun ülkemizde uygulandığını söylemek zor. Kültürel haklardan barınma hakkına, ücretsiz eğitim ve sağlık hakkından, adil yargılamaya, ifade özgürlüğünden emekçilerin çalışma koşullarına evrensel standartların çok uzağındayız. 

Durumun bu kadar vahim olmasının tek suçlusu siyasi iktidarlar değil elbette; bu hakları talep etmeyen, direniş hakkını kullanmayan kitleler, yani bizler de masum değiliz. Nedeni ise, insan hakları bilincinin toplumumuzda yerleşmemiş olması. Siyasi iktidar, bir zamanlar müfredata konulan ‘İnsan Hakları’ derslerini kaldırır, medyayı muktedirlerin borazanı yaparken, bu bilincin hangi araçlarla kitlelere kazandırılabileceği üzerinde kafa yormak gerekiyor. Emek örgütleri ve özgür basının, demokrat ve ilerici yerel yönetimlerle işbirliği yaparak düzenleyeceği etkinliklerin yaygınlaşması gerekiyor. Sanat etkinlikleri belki de en çok yarar sağlayacak etkinlikler. Çünkü, edebiyat, tiyatro, sinema, karikatür gibi sanatlar aklımızın yanı sıra, duygularımıza da hitap ediyor.   

İnsan Hakları film festivalleri 

Bu hafta iki büyük kentimizde İnsan Hakları film festivalleri düzenleniyor. İstanbul’da dün başlayan ve 23 Aralık tarihine kadar sürecek olan ’13. Hangi İnsan Hakları Film Festivali’nde kent, barınma, mahpus hakları ve çevre sorunları öne çıkıyor. Necati Sönmez’in yönetiminde, 16 yıldır yaz aylarında ‘Documentarist – İstanbul Belgesel Günleri’ni de gerçekleştiren kuruluşun, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı, AB Culture Civic programı ve Goethe Institut desteği ile düzenlediği festivalde 35 film yer alacak. Filmler, Beyoğlu Sineması, Aynalı Geçit ve Postane’de gösterilecek. Festival programında yer alan ve ‘Documentarist’ işbirliği ile hazırlanan ‘Başka Dünya Yok!’ Ekolojik Belgeseller gösterimleri yıl boyunca farklı kentlerimizde tekrarlanacak. 

Bir diğer İnsan Hakları Film Festivali de, İnsan Hakları Vakfı’nın Avrupa Birliği ve Institut français işbirliği ile düzenlediği 14. İnsan Hakları Belgesel Film Günleri’. Festivalin bu yılki teması işkence ve kötü muamele yasağı. Programda yurt içi ve yurt dışından 25 belgesel yer alıyor. İzmir’de 7 Aralık’ta Fransız Kültür Merkezi salonunda başlayan gösterimler bugün sona eriyor. Diyarbakır ve Van’daki gösterimler ise 15- 17 Aralık tarihleri arasında Diyarbakır Mordem Sanat Merkezinde ve Van Barosunda.    

İşçi Filmleri Festivali 

Bir başka festival haberi de Antalya’dan. Hafta sonunda, 16-17 Aralık tarihleri arasında ’18. Uluslararası İşçi Filmleri Festivali gerçekleşecek. Her yıl ülkemizin farklı kentlerinde düzenlenen festivalin Antalya’da başlaması, bu yıl Antalya Film Festivali’nde Nejla Demirci’nin “Kanun Hükmü” belgeselinin iktidarın baskıları sonucu programdan çıkartılması ve sonuçta festivalin iptal edilmesi nedeniyle ayrı bir anlam taşıyor. Festivalin açılışında Demirci’nin filminin gösterileceği açıklandı. Kentin emek örgütleri işbirliği ile düzenlenecek ve 100’e yakın kısa ve uzun metrajlı filmin gösterileceği festivale Antalya, Finike ve Kaş’taki emekçi ve sanatseverlerin duyarsız kalmayacağına inanıyorum. 

İzmir Mizah Festivali 

İzmir’de ‘İnsan Hakları Film Festivali’ biterken, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin Kültürlerarası Sanat Derneği işbirliği ile düzenlediği ‘7. İzmir Uluslararası Mizah Festivali’ başlıyor. Bu yıl iki tema, ‘Cumhuriyetin 100 yılında Mizahımız’ ve ‘İnsan Hakları’ üzerinde odaklanan festivalin afişinde karikatürümüzün ustalarından Ali Ulvi Ersoy’ın bir karikatürü yer alıyor. İki temanın birbiri ile ilişkisi üstüne düşündürecek bir karikatür… Festival, 11 Aralık Pazartesi akşamı Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi’nde bu yılın ‘Aziz Nesin Ödülleri’nden birini alan Ali Poyrazoğlu’nun “Habanera Makamı” adlı müzikli oyunu ile başlayacak. Poyrazoğlu’na sahnede Çiğdem Erken Quartet eşlik edecek. Aynı gün AASSM üst kat galerilerinde iki sergi açılacak. Biri, bu yıl ‘Aziz Nesin Mizah Ödülü’ kazan iki karikatürist Arnavut asıllı İtalyan karikatürist Agim Sulaj (okunuşu: Sulay) ve Akbaba kapaklarındaki karikatürleri ile tanınan ve uzun süredir İzmir’de yaşayan karikatür ustası Niyazi Yoltaş’ın karikatürlerinden oluşuyor. Diğeri ise, festivalin yaptığı açık çağrıya yanıt veren karikatürcüler arasından seçilen 17 karikatürcünün yapıtlarından oluşan ‘Çizgilerle İnsan Hakları’ sergisi. Bu sergi çerçevesinde Karikatürün İzmirli duayeni Eflatun Nuri’ye de bir köşe ayrıldı. Kültürpark’daki İzmir Sanat’ta Dr. Efdal Sevinçli’nin “İzmirli Karikatürler 1908-1928” başlıklı sergisi ise 12 Aralık’ta açılacak. 

İzmir Mizah Festivali’nde bu yıl ‘Aziz Nesin Mizah Ödülü’ alan bir diğer sanatçı da, edebiyattan tiyatroya ve sinemaya uzanan meslek yaşamı boyunca sayısız yapıta imza atmış bir usta yazar, Kandemir Konduk. 12 Aralık’ta İzmir Sanat’ta saat 19’da Kandemir Konduk, Niyazi Yoltaş, Mustafa Balbay, Nazım Alpman’ın katılacağı “Cumhuriyet Basınında Mizah” panelini mizah yazarı-çizeri Cihan Demirci yönetecek. Panelin ardından Müfit Can Saçıntı ile söyleşimiz ve “Mandıra Filozofu” gösterimi yer alacak. 13 Aralık’ta İzmir’in eski itfaiye binası, şimdi Büyükşehir’in APİKAM (Kent Arşivi, Müzler ve Kütüphaneler) biriminin ‘Kitap Kafe’sinde, Ahmet Önel, Atay Sözer, Seray Şahinler’in katılımı, Prof. Nevzat Kaya’nın moderasyonu ile “Romanda, Öyküde Şiirde Mizah” paneli, 14’ünde aynı mekanda Prof. Oğuz Makal, Ömer Türkeş, Turgut Çeviker, Yasin Kayış’ın katılacağı ”100. Yılda Cumhuriyetin Mizahı” paneli var. Festivalin aynı başlığı taşıyan bir de kitabı var, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınlarından çıkan. 

İzmir Mizah Festivali’nin beşinci gününde, dünya mizahının ustalarından Nikolay Vasilyeviç Gogol’ün “Palto”su İzmir Sanat’ta sergilenecek. Oyun İşleri’ topluluğunun kurucusu Şükrü Veysel Alankaya’nın uyarlayıp, yönettiği ve oynadığı “Palto” oyununa giriş de, diğer etkinliklerde olduğu gibi ücretsiz. 16 Aralık Cumartesi ‘İnsan Hakları’ temalı iki film yer alacak İzmir Sanat’ta. Mert Baykal’ın yönettiği, Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin, Bülent Kayabaş’ın başrolleri üstlendiği “Pardon” filminin ardından politik sinemamızın en önemli ürünlerinden Sırrı Süreyya Önder, Muharrem Gülmez imzalı, başrollerde Cezmi Baskın ve Özgü Namal’ın oynadığı “Beynelmilel” gösterilecek. Programdaki diğer bir film ise, 17 Aralık’ta gösterilecek olan ‘ayrımcılık’ teması üstüne bir animasyon, 2022 İtalya, Fransa, İsviçre, Belçika, Portekiz ortak yapımı “Köpekler ve İtalyanlar Giremez”. 

Mizahsız bir yaşam ne kadar sıkıcı olurdu. Hele bizimki gibi bir ülkede... Mizah kavramının yerini kaba güldürüye bıraktığı günümüzde gerçek mizah yapmaya çalışan, “izahı olmayan şeyin mizahı olur” sözünden yola çıkarak nitelikli ürünlere imza atan tüm mizahçılara selam olsun… İnsan haklarının önemini ve sanatın gücünü vurgulayan festivallerde buluşmak dileği ile okurlarımızın İnsan Hakları Günü’nü kutluyorum.