Yabancı geliyor, borsadan kaçın

Aralık ayının ilk haftasında Borsa’ya 562 milyon dolar yabancı sermaye geldi. Yabancılar, kasımın son haftasında da 376 milyon dolarlık hisse senedi alımı yaptı. Normal şartlar altında, 1 milyar dolara yakın yabancı sermaye girişi olan bir Borsa İstanbul’da endeksin sert şekilde artmasını bekleriz. Fakat yabancı geliyor ama borsa düşüyor. Bu durumu anlamak zor ama anladığımızda Borsa’daki tezgâh da açığa çıkıyor. Soru basit; yabancı gelince kimler gidiyor? 

Bundan sadece 4 yıl kadar önce, Berat Albayrak’ın ekonomi yönetiminde, düşük faiz ikliminde, TL kredileriyle döviz talep edilmeye başlanmış, artan döviz talebi, Merkez Bankası rezervlerinden karşılanmaya çalışılmıştı. Faizler düştükçe, Londra’da TL pozisyonu olan fonlar, TL cinsinden borçlanıyor, döviz alıyordu. Merkez Bankası da Londra’ya TL kredi veriyor, böylece kendi kurşununu kendisine sıkması için dağıtmış oluyordu. Bu tezgâh Londra simsarlarına kolay paranın adresi gibi görünüyordu. Ama her şey, Ağustos 2020’de değişecekti. 

4 Ağustos 2020’de TCMB, Londra swap kanalını kapadı. Bu sayede TL satmak ve böylece TL karşılığında döviz almak da imkânsız hale gelmişti. “Londra’ya TL vermeyelim, onlar da TL ile döviz alamasınlar” şeklinde özetlenebilecek bu fikir, döviz kurlarındaki baskıyı azalttı, bu haliyle amacına ulaştı ama TL’ye ihtiyacı olanlar ne yapacaktı? TL cinsinden borçlarının vadesi gelen fonlar, TL’ye erişemeyince, Borsa İstanbul’daki hisselerini satarak TL elde etmeye çalıştı. Ağustos 2020’den itibaren yabancıların Borsa’daki payı giderek azaldı. Yabancı yatırımcı Borsa’dan kaçmamıştı, deyim yerindeyse kovulmuşlardı. 

YABANCI GİDİNCE BORSA COŞTU 

Fakat ilginç olan da şuydu; yabancının Borsa İstanbul’dan çıkması, borsaya adeta can vermişti. Londra swap piyasasının kapatılıp Borsa’daki yabancının adeta kovulduğu Ağustos 2020’den itibaren, Borsa’ya can geldi. Halbuki tam tersi beklenirdi, yabancı çekildiğinde borsa çökerdi. Ama öyle olmadı. Dönemin ekonomi yönetiminin ilacı bireysel yatırımcılardı. Eğer kaçan birkaç yabancı fonun yerine milyonlarca bireysel yatırımcı gelirse açık kapabilirdi. Fakat sorun şuydu; 30 küsür yıldır Borsa’ya ilgi göstermeyen vatandaş ne olacaktı da Borsa’ya girecekti? Onun da cevabı halka arzlardaydı. SPK, halka arz şartlarını hafifletecek, borsaya açılmak istenen şirketlere kolaylık tanınacaktı. Böylece 2020’de 8 şirket halka arz edilirken, bu sayı 2021’de 52’ye, 2022’de 40’a, 2023’te 49’a yükseldi. Bu şekilde, 2020’de 2 milyon olmayan bireysel yatırımcı sayısı, 2023’te 8,5 milyona dayanacaktı. Aradaki nedenselliği anlamak zor olabilir ama “Halka arz edilen şirket sayısı artınca, bireysel yatırımcı sayısı nasıl artıyor” sorusunun cevabı, bugünü anlamamızı kolaylaştıracak. 

NE KADAR HALKA ARZ O KADAR RANT 

Bir örnek olarak E-Bebek’i ele alalım. Şirket, yüzde 24,84’ünü halka arz etmeye niyetlenmiş, bu payının 1,86 milyar TL’ye karşılık geldiğini hesaplatmış, SPK’ye onaylatmış. 1,86 milyar TL’lik E-Bebek hisseleri 40 milyon lota bölünmüş. Lot başına 46,5 TL düşüyor. 29 Ağustos-1 Eylül arasında talep toplanıyor ve 2 milyon kişi E-Bebek hissesi almak istiyor. Eşit dağıtım yöntemiyle, herkese 20 lot düşer. Lot fiyatı 46,5 TL ise,20 lot için 930 TL vermelisiniz. 30 lot alamazsınız, zira eşit dağıtım söz konusu. Bu aşamada, henüz hisse tezgâhta değil, alınıp satılamıyor. Bu hisselere verebileceğiniz para en fazla 930 TL. Bu parayı da gençler harçlık çıkarmak için yatırıyor. Borsa’daki 8,5 milyon yatırımcının 5 milyonu 10 bin TL’den daha az paraya sahip. 

930 TL vererek 20 lot E-Bebek hissesini 1 Eylül’de aldınız. Hissenizin BİST’teki ilk işlem tarihi olan 7 Eylül’ü bekliyorsunuz. İşlem başladığı anda zaten lot fiyatı 51,5 TL’den açılıyor. Daha açılışta lot başına 5 TL kârdasınız. 7 Eylül’de 51,5 TL olan lot fiyatı, 1 hafta sonra 14 Eylül’de 82,25 TL’ye kadar çıkıyor. Sizin 930 TL de, bu sayede 1645 TL’ye yükseliyor. Tabii doğru yerde satarsanız… 

İşte bu 800–900 TL’lik kazanç beklentisiyle milyonlar borsaya akın etti. Fakat bu akın, tezgâhın görünen yüzüydü. Halka arz edilen şirketlerin çoğu, toplamda 5-10 milyon dolarlık değerlemelere sahipti. Bu kadar küçük şirketlerin hisselerini toplamak, bu hisseler üzerinde manipülasyon yapmak da bir o kadar kolay olacaktı. Üstelik, bu manipülasyonlara engel olacak yabancı sermaye de yoktu. Kapılar tutulmuş, bireysel yatırımcılar çağırılmış, “yerli ve milli” bir ziyafet başlamıştı. 

YERLİ VE MİLLİ ZİYAFET 

2021’in başından, 2023’ün aralık ayına dek, 141 şirket halka arz edildi. Bu halka arzlarda, hisse tezgâha düştükten 1-2 gün içinde hisseleri toplayıp, tahtayı ele geçiren yatırım fonları Borsa’ya tümüyle hâkim hale gelmişti. Bu sayede, halka arzlarla bazı yatırım fonları fahiş kârlar elde etti. Yıllık getiri oranları yüzde 2000’in üzerine çıkan fonlar oluşmaya başlamıştı. (En yüksek getirili fonlar için aşağıdaki tabloya bakılabilir) 

Tezgâh çok basit işliyordu. Basitleştirerek adım adım gidelim. 

1- Hissenin başlangıç fiyatını mümkün olduğunca ucuz belirle. 

2- Hisseleri, 700–800 liralık kâr beklentisi olan garip gurebaya dağıt. 

3- Hissenin işleme başladığı gün bu garip gurebadan hisseleri topla. 

4- Tahtanın kontrolünü ele geçir. 

Böylece halka arz edilen bir şirketin hisselerinin yüzde 70-80’i, 4-5 gün içinde birkaç fonun eline geçiyor, bu fonlar arzu ettikleri fiyatlamayı yapabiliyordu. Küçük yatırımcılar da bu fonların peşine düşüyor, paralarını katlamaya uğraşıyordu. 

Misal, Dap Gayrimenkul Geliştirme A.Ş… 15-18 Şubat 2022 arasında talep toplanmış, lotlar 18,5 TL’ye dağıtılmış. 24 Şubat 2022’te hisse işlem görmeye başlamış. Yaklaşık 20 milyon dolara hisselerin tümünü alabiliyorsunuz. Dolayısıyla 2-3 yatırım fonu, tahtayı kontrol edebiliyor. İnişli çıkışlı 1 yılın ardından, mayıs ayında hisseyi şişirmeye başlıyorsunuz. 15 Mayıs 2023’te hisse fiyatı 19,1 TL. 6 ay sonra, 15 Kasım’da hisse fiyatı 86,8 TL. 6 ayda yüzde 384 kar. SPK dahil kimse ne oluyor diye sormuyor? Aylık yüzde 50’nin üzerinde getiri. Peki 15 Kasım’da 86,8 TL olan hisse fiyatı 15 Aralık’ta ne kadar? Cevap; 27 TL. 1 ay önce 100 bin TL tutarında DAPGM hissesi alan birinin bugünkü parası 33 bin TL. 

BORSA YABANCI GELİYOR DİYE DÜŞÜYOR 

Son 1 aydır, borsaya yabancı girişi yeniden başladı. 4 yıl önce yabancı giderken yükselen borsa, şimdi yabancı gelince düşüyor. Kimileri ‘Yabancı gelsin diye borsayı düşürdüler’ dese de aslında olan yabancı geldiği için borsanın düşmesidir. Zira yabancı sermaye, manipülasyonun bu kadar aleni döndüğü hisselere girmiyor. Tezgâhı kuranlar, ziyafeti çekti, hesabı da küçük yatırımcıya kesip masadan kalktı. Mayıs’tan Kasım’a kadar yüzde 200-300 değer kazanan hisseler, yabancı gelince, birkaç haftada yüzde 50’den fazla kaybetti. Enflasyonla kendi çapında mücadele etmek için borsaya giren milyonları artık zor günler bekliyor.