Fazla mesaide işçinin onayı gerekir
Soru: Çalışma saatlerim 08:30/20:30 – 20:30/08:30 pazar günleri mecburi çalışma oluyor ve bayramda da çalışma olacağını söylediler. Ben fazla mesaiye kalmak istemiyorum itiraz ettiğimde eleman olmadığını alacaklarını idare etmemi söylüyorlar. Ancak 3 aydır bu şekilde çalışıyorum işi haklı sebeple nasıl bırakabilirim? Yılbaşında mesaiye kalmak için onay istediler imza atmadım “Mesaiye kalmak istemiyorum” dedim.
Cevap: Öncelikle sorunuzdan anlaşıldığı kadarıyla sizin işyeriniz kesintisiz üretim yapılan bir işyeri ve bu tür işletmelerde vardiya usulü ile çalışma uygulanmalıdır. Yine sorunuzdan anlaşılan çalışma sürelerinizin günde 12 saat olduğu anlaşılıyor. Bu durumda işyerinizde 12’şer saatlik 2 vardiya çalışıldığı anlaşılıyor. Bu elbette ki yasal değil çünkü vardiyalı çalışmalar Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yapılır. Bu yönetmeliğin ilgili maddesi aynen aşağıdaki gibidir:
“İşçi Postaları Sayısının Düzenlenmesi Madde 4 — İşçi postaları; a) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir.”
Görülebileceği gibi kesintisiz olarak sürdürülen bu tür işlerde 24 saatlik zaman dilimi içinde en az 3 vardiya değişimi olmalıdır. Bu vardiyalar 8’er saatlik olarak düzenlenmelidir. (3X8=24). Dolayısı ile işyerinizde bu düzenlemeye uyulmadığı ve 2 vardiya ile günde 12 saat çalıştırıldığınız anlaşılıyor (12X2=24 ) Bu durumda günlük 11 saatlik yasal çalışma süresi aşılmış oluyor. Bu arada günde 3 saat yılda 90 iş günü olarak belirlenen yıllık toplamda 270 saat olan fazla mesai sınırı da aşılmış oluyor.
İŞÇİ RESMİ TATİLLERDE ÇALIŞMAK ZORUNDA MI?
İşyerinizdeki çalışma sürelerinin yasal sınırları aştığının tespitinden sonra bayramda çalışma konusuna gelelim. Şayet işyerinizin kesintisiz üretim yapılan bir işyeri olduğunu, vardiya sistemi ile çalışıldığını bilerek ve bu çalışma sistemine uymayı kabul ederek (sözleşmenizde yer almalıdır) bu işyerinde işe başladı iseniz vardiyanıza denk gelen genel tatil ve bayram günleri çalışmak zorundasınız. Aksi halde işveren size yaptırım uygulayabilir. Ancak işyeri vardiyalı bir işyeri değilse yani kesintisiz üretim yapılması zorunlu olmayan bir işyeri ise işçinin bayram ve genel tatillerde çalışması kendi onayına tabidir. Başka bir deyişle bu günlerde çalışmaya zorlanamaz. Şimdi fazla mesai için işçinin onayı konusuna gelelim.
İş kanununa ek olarak çıkartılan ve konuyu düzenleyen yönetmeliklerden biri de İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’dir. Bu yönetmeliğin konuyu düzenleyen ilgili maddesi aşağıdaki gibidir:
“Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı"
Madde 9 — Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.”
Yönetmelikten de anlaşılabileceği gibi Fazla çalışma için işçinin onayının alınması gerekir. Bu onay işçi işe başlarken sözleşme ile ve/veya fazla çalışma ihtiyacı ortaya çıktığında alınır. Bu onay yazılı alınmalıdır. Diğer taraftan yine yönetmelik gereği işçi bu onayı vermiş olsa dahi daha sonra geri alabilir.
Bu açıklamalardan sonra onayı dışında ve/veya yasal sınırların üzerinde fazla mesai yaptırılan işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle sona erdirip erdiremeyeceği konusuna bakalım: Belirtmeliyiz ki işverenin işçiden fazla mesai için onay almış olması ona her koşulda fazla mesai yapmaya zorlayamaz. Özellikle yasal sınırların aşılması koşulunda işçi fazla mesai yapmayı kabul etmeyeceği gibi buna zorlanırsa iş sözleşmesini haklı nedenle sona erdirebilir. Konuya ilişkin bir Yargıtay karar özeti aşağıdaki gibidir.
“Somut olayda, davacı, yıllık yasal sınır olan 270 saatten fazla mesai yaptırıldığı ve bu hususun çalışma şartlarının uygulanmaması olduğu iddiasıyla iş sözleşmesini feshettiğini ileri sürmüş olup dosyada davacının her yıl için fazla çalışma yapmaya muvafakat ettiğine dair verdiği bir belge bulunmamaktadır. Ücrete, fazla çalışma karşılıklarının dahil olması ise, peşinen muvafakat niteliğinde olmayıp mahkemece 270 saati aşan çalışmaların varlığının araştırılıp var olduğunun tespiti halinde, davacının fesih hakkının doğduğunu kabul etmek gerekirken, davacının fazla çalışmaya kaldığı ve ücretini de aldığı gerekçesiyle kıdem tazminatı talebinin reddi hatalıdır.” (Y.7. HD. 2014/19129 Esas, 2015/13542 Karar ve 02.07.2015 Tarih)
Dolayısı ile sizin de yukarıda açıkladığımız gerekçeler çerçevesinde haklı nedenle iş sözleşmenizi sona erdirebilmeniz her ne kadar mümkün olsa da bu süreci bir hukukçu desteği ile birlikte yürütmeniz sağlıklı sonuç almanız bakımından önem arz etmektedir.