Çizgilerin söze kattığı güç
Resimli çocuk kitaplarında çizimler metnin yoldaşı. Düşüncenin düş gücü yüksek olan paydaşı. Çocuğun duyularını çok yönlü harekete geçiren devinimler. Bazen küçük birer nokta bazen aykırı desenler. Çizimler aracılığıyla sıra dışı dünyalara kapı aralamak mümkün. Yükünü almış bulutlar gibi gerilimli atmosferler yaratmak da. Bazı çizimler durgun su birikintisinin üstüne görüntüsü aksetmiş ağaç dalları gibi. Bazıları hırçın kum fırtınaları. Kitabın okur üstündeki etkisini yukarıya taşıyabilen alameti farikalar. Öyle ki bazı kitaplarda sözün tahtını sallayacak kadar harikalar. Metinle uyumu kaybetmeden fakat ona tümden de bağlı kalmadan özgün bir biçimde resimlendirilmiş kitaplar okurları için birer şölen. Dünyada genel kabul görmüş resimleme formlarının yanı sıra kültürden kültüre, sanatçıdan sanatçıya farklılık gösteren geleneksel ya da dijital uygulamalar mevcut. Belli oranlarda her ikisinin karışımı olan tatlı melez yorumlar da. Gerçekçi ya da gerçek üstü bir anlatım yolunu seçen bazen de ikisini birleştirip yarı düşsel patikalara geçen sanatçılar var. Resimli çocuk kitaplarının yaratımında yazar ile çizer uyumunu yakalayabilmek önemli amaçlardan biri. Çizimleriyle fark yaratan, dünya çocuk edebiyatının kült eserleri arasına girerek nesiller boyu okunan kitaplar amaçlarına ulaşmış kabul ediliyorlar. Yazarı ve çizeri bir olan eserlerin tadı ise bir başka. Dr.Seuss, Leo Lionni, Tove Jansson, Eric Carle, Sven Nordqvist, Peter H. Reynolds kitapları ilk aklıma gelenler. Bu isimlerin birer düş tasarımcısı olduklarını söylersek abartmış olmayız. Ülkemizden örnek verecek olursak Feridun Oral ve Behiç Ak çok sayıda çocuk kitabına imza atmış olan ustalar. Günümüzde genç ressam, çizer, grafik tasarımcılar özgün eserler üretme uğraşı içindeler. Çalışmaları dikkat çeken, parlayan, zaman içinde daha da parlayacak olan düş sahiplerinin varlığı umut verici. Bu hafta çocuklarımdan resimleme biçimine odaklanarak kitap seçmelerini istedim. İlerleyen zamanda aynı konu özelinde paylaşımlarıma devam edeceğim.
AAAAH! ile başlayabiliriz. Kitap bu adla ilk olarak Brezilya’da basılmış, 2020’de Türkçeye kazandırılmış. Türkçe baskısının kapağında Ah sözcüğü değil ucu açık bir Aaaaa fırtınası karşılıyor bizi. Öyle bir ses duyuluyor ki dünyanın en büyük dağı devriliyor. Sesin şiddetiyle dev kaplanın çizgileri dağılıyor. Kutuplardan bir parça kopuyor. Haliyle okurda büyük bir merak uyanıyor. Tüm gezegeni sarsan sesin nedenine dair akıl yürütülüyor. Süper
güçlü bilgisayarların, uyduların ve teleskopların alarma geçtiği kaos ortamında bilim insanları sesin dünyadan geldiği konusunda fikir birliğine varıyorlar. Meraklı kalabalıklar birleşip yollara dökülüyor. Devasa radarlarla sesin kaynağına ulaşmaya çalışan kitleyi takip ediyoruz. Ses, korna fabrikasına çarpan göktaşının sesi olabilir mi? Yoksa akordu bozuk bir saksafonun eseri mi? Oğlumun “yazar çok güzel uydurmuş” demesine istinaden mübalağa dediğimiz sanatın neşeli uydurukçulukla buluştuğu bir kitap olmuş diyebilirim. Gerçek fotoğraflar ile illüstrasyonların karma kullanımı ayrı bir görsel zenginlik yaratmış. Yalnızca sayfaların genelindeki kompozisyonlarda değil, küçük figürlerde de kolajların yarattığı etkiyi görmek mümkün. Resim çizmeye ve oyuncaklarıyla üç boyutlu dünyalar kurmaya ilgi duyan oğlum kitap içindeki bina, taşıt ve insanların biçimlerini uzun uzun inceledi. Sese dönersek, ses bir kapının arkasından geliyor! Kapı nerenin kapısı, arkasında neler var? Soruları buraya bırakayım, ipucu vermeyeyim. “Aaaah” ünlemi, yerini “Aaaa” şaşkınlığına bırakacak mı meraklıları okuyup görsün derim…
YARIYIL TATİLİ İYİ FIRSAT
Bir daha! Kate Greenaway Medal ödüllü Emily Gravett’in tasarladığı kitapta yatma vakti geldiğinde annesine kırmızı kapaklı kitabı okutan minik yeşil ejderha var. Yavru ejderhanın ilgiyle dinlediği öykü Cedric adlı kızıl bir ejderhanın öyküsü. Bir Daha’nın sayfalarını açtığımızda bir köşede kitabı okuyan anne ejderhayı ve arka fonda okuduğu kitabın resimli sayfalarını görüyoruz. Sayfa içinde sayfa görüntüsü çocukların hemen ilgisini çekiyor. Öfkeli Cedric’in macerası bitince ufaklık annesinden kitabı bir daha okumasını istiyor. Israrlı bir şekilde öykü dinlemek isteyen minikleri kim geri çevirmek ister ki? Yine de bazen anneler yorgun ve hevessiz olabilir değil mi? Anne ejderha kitabı yeniden okurken aynı şeyi okumaktan sıkılmış ebeveynlerin yaptığı gibi öyküyü biraz sadeleştiriyor. Durumdan hoşnut olmayan yavruda ne gibi fiziksel değişimler görülüyor? Annenin, yavrunun ve Cedric’in öyküsündeki kahramanların ifadeleri her sayfada farklılaşıyor. Peki anne uykuya yenik düştüğü anda okuduğu kitabın sayfalarında neler oluyor? Yavru ejderha kitabı kendi başına okumaya çalıştığında okurları nasıl bir sahne bekliyor? Dikkat! Yanık kokusu alabilirsiniz! Kitabı asıl keyifli hale getiren şey ise anne ejderhanın uykuya yenik düşmeden önceki okuma gayretinin şekilsel ve anlamsal yansımalarını elinde tuttuğu kitabın sayfalarında takip edebiliyor olmamız. Zekice hazırlanmış. Belli ki eğlenerek tasarlanmış. Çocuğunuz tekrar tekrar okumanızı isteyecektir, keyfini çıkarınız…
İki kitabın çizimlerinde de mizah duygusu öne çıkıyor. Mizah zekâ kadar özgürlüğün de meyvesi. Yazar ya da çizerin içinde yetiştiği toplumun eğitim anlayışının da izlerini taşıyan hassas bir meziyet. Öyle her kelama ve kaleme oturmuyor. Örnek verdiğim kitaplarda ise layıkıyla yerini almış görünüyor. Yarıyıl tatilinde çocuklarla birlikte çizgilerle sözü güçlenmiş olan kitapların keşfine zaman ayrılabilir. Keyifli okuma deneyimleri güvenilir anılar biriktirmenin yollarından biridir.