Kamu AKP’nin elinde dökülüyor: Kurumlar batakta
AKP iktidarı döneminde ülke tarihinin en büyük özelleştirmeleri gerçekleştirildi. İktidar, yaptığı liyakatsiz atamalarla ise bu kuruluşları yandaşlarına teslim etti. TCDD’den TRT’ye, TRT’den TOKİ’ye kadar bütün kurumlar batağa saplandı. Sayıştay’ın raporlarına da yansıyan tablo, 21 yıllık AKP iktidarının şaheseri.
Nurcan GÖKDEMİR-Havva GÜMÜŞKAYA-Mustafa Mert BİLDİRCİN
Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren halkın ekonomik ve sosyal anlamda desteklenmesi, sermaye birikiminin sağlanması amacıyla kurulan kamu işletmeleri, 1980 sonrası özellikle de AKP'nin iktidara gelmesiyle özelleştirildi ya da verimsiz kurumlara dönüştürüldü. AKP iktidarlarının stratejik önemi bulunanları teker teker özelleştirmesi sonucu sayıları azalan kamu işletmelerinden geride kalanlar da devletin kaynaklarını tüketen kara delikler oldu. İktidarın taşınmazlarını yandaşlara peşkeş çektiği, gerekli yatırımları yapmadığı, yönetim kadrolarını kendine yakın isimlerle doldurduğu, özellikle seçim dönemlerinde siyasi fayda sağlamak için olanaklarını kullandığı bu işletmeler hızla batağa sürüklendi.
Sayıştay denetçilerinin "sansürlü" raporları bile bu gerçeğin görülmesini engelleyemiyor. Denetçilerin 2022 yılı faaliyetlerine ilişkin raporlarında yer alan sınırlı tespitler ülkenin kalkınması, yurttaşların desteklenmesi, büyümenin sağlanması için büyük katkı sağlayan bu kurumların içine düşürüldüğü durumu gözler önüne seriyor.
TRT yurttaşın parasını saçtı
Tarafsız yayıncılık ilkesine aykırı hareket gerekçesiyle tartışılan TRT, 2022 yılında yurttaşlardan 7,9 milyar TL’lik bandrol geliri elde etti. TRT, kurum dışından temin ettiği programlar için 2 milyar TL ödeyen, konuklar için ise 65,3 milyon TL’lik ödeme yaptı.
Erdoğan’ın talimatı ESK’yi borca sapladı: Et ve Süt Kurumu kredi bağımlısı
AKP’nin, Türkiye’de giderek derinleşen yoksulluğun üzerini örtmek amacıyla aracı olarak kullandığı kurumlardan Et ve Süt Kurumu borç batağına saplandı. 2017 yılını borçsuz tamamlayan kurumun, 2018-2022 döneminde ise 12,8 milyar TL banka kredisi kullandığı ve büyük bölümü Cumhurbaşkanınca verilen görevlerden kaynaklanan toplam borcunun 890 milyon TL olduğu belirlendi.
AKP’nin plansızlığı şirketleri uçurdu: Garanti tutmadı, DHMİ 332.5 milyon TL ödedi
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nün mali hesaplarına yönelik Sayıştay denetimleri, iktidarın kamu kaynaklarına yönelik hoyrat tutumunun acı sonuçlarını açığa çıkardı. DHMİ’nin, gerçekleşmeyen yolcu garantileri nedeniyle yalnızca iki havalimanı için şirketlere 332,5 milyon TL ödediği ortaya çıktı.
Demiryolu değil zarar yolu: En borçlu ikinci işletme TCDD
AKP’nin arka bahçesi haline getirildiği gerekçesiyle eleştirilen TCDD, en fazla faaliyet zararının açığa çıktığı ikinci kamu işletmesi oldu. Kurum ayrıca, sıfır araç kiralamak için anlaşılan ancak ikinci el araç teslim eden Çelikler Holding’e bağlı YSE Yapı’ya yönelik de herhangi bir yaptırım uygulamadı.
Madenlerde ne güvenlik var ne sağlık koşulları
Sayıştay, maden ocaklarında iş sağlığı ve güvenliğinin hiçe sayıldığını bir kez daha ortaya koydu. Sayıştay’ın, TTK Genel Müdürlüğü’nün 2022 yılı faaliyetlerinin denetimlerini içeren raporu ile Amasra, Armutçuk, Karadon ve Kozlu müesseselerinin denetimini içeren raporlarında dikkati çeken bulgular yer aldı.
TTK için hazırlanan raporda kuruma bağlı müesseselerde yeterli sayıda işçi çalışmadığı için hem iş güvenliğinin yetersiz kaldığı hem üretim ve işgücü verimliliklerinin düştüğü bildirildi. Raporda işçilerin, kritik işçi açığı bulunan bölümlerde çalıştırıldığı bu durumun iş güvenliğini etkilediği vurgulandı.
Tohum atmadan maaş aldılar
Sudan’da tarım macerası Aralık ayında sona ererken 2022 yılında yönetim kurulu başkan ve üyelerine yönetim kurulu ücreti olarak 272 bin 121,97 TL ödendiği tespit edildi.
Şans oyunları denetlenmiyor
Sayıştay, Milli Piyango İdaresinin Demirören ve İtalyan ortağı tarafından kurulan Sisal Şans şirketi tarafından yürütülen şans oyunlarının denetlenmesi yetkisini kullanmadığını tespit etti. Denetçilerin hazırladığı raporda, 2021 yılı Sayıştay Denetim Raporunda da yer alan bu konu üzerine idarenin bir yönetmelik taslağı hazırlayıp, ilgili bakanlığa göhnderdiği ve 2023 yılında mevzuat çalışmalarının tamamlanmasının öngörüldüğü anımsatıldı. Bu mevzuatın halen tamamlanmaması nedeniyle idarenin denetim ve izleme yetkisini kullanmadığı belirtildi ve gerekli sistemin bir an önce hazırlanması tavsiye edildi.
Üretim yetkisi olmayan şirketle obüs anlaşması
Sayıştay’ın yaptığı denetimlerde MKE’nin üretim belgesi olmayan şirket ile atış kontrol sistemleri alımı için sözleşme imzaladığı ortaya çıktı. Raporda yer alan bilgilere göre, 2022 yılında MKE “18+1 adet 105 mm Boran Obüsü Atış Kontrol Sistemi Alımı” işi kapsamında iki firmadan teklif aldı. Bri şirket ile 7 milyon 125 ABD Doları bedel karşılığı sözleşme imzalanmasına 5 Ağustos 2022’de yönetim kurulunun oy çokluğu ile karar verildi. Ancak denetimlerde sözleşme imzalanan firmanın “Üretim İzin Belgesine Sahip Savunma Sanayii Firmaları Listesi”nde yer almadığı görüldü. Bu nedenle kısa namlulu top üretiminin bu şirkete verilmesinin mümkün olmadığı belirtildi. Sayıştay, MKE’yi bundan sonra sözleşme imzalamadan önce Kontrole Tabi Liste’de yer alan bir ürünün üretimi söz konusu olduğunda ilgili mevzuatın yanı sıra listenin kontrol edilmesi ve üretim izni belgesinin mevcut olup olmadığının da dikkate alınarak iş ve işlemlerin buna uygun olarak yürütülmesi gerektiği uyarısında bulundu.
Bir başka bulguda da Savunma Sanayii Başkanlığı’ndan 25 mm Mühimmat Üretim Projesi için alınan krediden kalan 6 milyon 891 bin 40 ABD Doları borç ödenmediği için her yıl kambiyo zararının ortaya çıktığı bildirildi. 2000 yılında yapılan kredi sözleşmesiyle alınan 18 milyon dolarlık krediden kalan tutar nNedeniyle 2022 yılında toplam 39 milyon 422 bin TL’lik kur farkı oluştuğu hesaplanarak ödemenin bir an önce yapılması istendi.