Kamu yararı ve kamu hizmeti; ya ‘tanzim satış?’

Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda (…) Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi üzerine TBMM’de görüşmeler sürerken, Ankara ve İstanbul’da belediyelerin belirlediği belli noktalarda “tanzim” adıyla sebze satışına başlandı.

Çelişki şu: bütün toplumu ilgilendiren Maden Kanunu, torba şeklinde düzenlenme bir yana, madencilikte kamu hizmeti, kamu yararı, kamu kurumu gibi kavramları, daha doğrusu kamusallığı zayıflatarak parçalıyor; ama sebze satışı, “tanzim” ediliyor.

Sosyal ve kamusal anlayış ve özellikler, 1961 Anayasası’na göre, 1982 metninde zayıflamış ve 1999’da “özelleştirme” anayasal düzenleme haline gelmiş olsa da, “kamusal ve toplumsal”lık kayda değer.

Kamu denince toplum akla gelse de, kamu hizmeti ve kamu yararı kavramları, öncelikle devlet ve ülke çağrışımı yapıyor.

Mesela, özelleştirme karşıtı olarak devletleştirme ve kamulaştırma:

“Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir (md.47).”

“Devlet ve kamu tüzelkişileri, kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malları kamulaştırmaya yetkilidir (md.46).”

Kamulaştırma ve devletleştirme gibi, kıyılardan yararlanma ve toprak mülkiyeti; tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması, “kamu yararı” ana başlığı altında düzenleniyor (md.43-47).

Bu vb maddeler, kamu yararı, kamu hizmeti ve kamu düzeni kavramlarının ilişkili olduğu sektörleri de işaret ediyor: ülke ve kamu yararı, devlet ve kamu hizmeti, toplum ve kamu düzeni.

Madenlere ilişkin düzenleme, kamu yararı ve kamu hizmeti kavşağında yer alır: “Tabii servetler ve kaynaklar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı devlete aittir (Any., md.168).”

Ne var ki, yasa önerisi, ruhsat-işletme ve süreler konusunda kamu yararı ve kamu hizmeti kavramlarını zedeleyici birçok düzenleme içermekte. Üç örnek:

MTA’nın kamu kurumu ve hizmeti özelliği esnetiliyor.

Havza madenciliğinden uzaklaşılarak, tıpkı HES’lerde olduğu gibi ÇED muafiyet alanlarının yaratılarak, olası maden kazalarına davetiye çıkarılıyor.

Ruhsat süresi asırlık: 1. Grup madenlerin ruhsat süresi 5 yıl, diğer gruplarda en az 10 yıl. I. Grup madenlerde otuz yıldan altmış yıla kadar, II. Grup madenlerde kırk yıldan seksen yıla kadar sürenin uzatılmasına Bakan, diğer grup madenlerde ise elli yıldan doksan dokuz yıla kadar sürenin uzatılmasına Cumhurbaşkanı yetkilidir (md.17).
Bu düzenleme tarzı, Anayasa’nın değinilen ve çevre ilişkin diğer maddelerine aykırı.

“TANZİM SATIŞ” YERİNE…

Kooperatifçiliğin geliştirilmesi, tüketicilerin korunması, esnaf ve sanatkârların korunması amacıyla gerekli önlemleri almakla yükümlü olan Devlet (md.171-173), “para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önle”mekle de yükümlü (md.167).

“Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınma” planları hazırlama ve uygulamaya koyma ve, Ekonomik ve Sosyal Konseyi toplama yükümlülüğü (md.166) de eklenmeli.

Bu yükümlülükleri yerine getirmeyen hangi devlet? Hak ve özgürlüklere saygı ve koruma ötesinde geliştirme yükümlülüğü altına olan sosyal devlet (md.2).

Diğerlerini ve bu üçlü yükümlülüğü yerine getirmeyen devlet temsilcilerinin, “tanzim satış” adı altında piyasa müdahalesi, Anayasa ve hukuk dışı yönetimi perdeleyebilir mi?

Anayasa’nın askıya alınmasında “beka sorunu” görmeyen AKP ve MHP’lilerin söylemleri karşısında, TBMM’de, CHP, HDP ve İYİ Partili vekiller, hukuka saygı olmadan toplumsal ve ülkesel barış ve düzenin sağlanamayacağını daha çok vurgulama yükümlülüğünde.