Şimdi istediğiniz oldu

Gökay BAŞCAN

Erzincan İliç’te bulunan Çöpler Altın Madeni’nde beklenen felaket yaşandı. 2021’de 50 ton siyanürlü suyun sızmasına rağmen kapatılmayan, kapasite artırımına onay verilen madende yığın liç alanında çökme meydana geldi. İşçiler göçük altında kalırken tehlikeli kimyasallar toprağa karıştı. İçişleri Bakanlığı 667 çalışandan 9’una ulaşılamadığını söyledi.

Yerli ve yabancı sermayeye ülkenin yer altı ve yer üstü kaynaklarını peşkeş çeken iktidar sömürge tipi madenciliği ülkeye adeta monte etti. Çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreçlerinin formaliteye dönüşmesi, denetimsizlik ve yargının sermayenin yanında taraf tutması beraberinde yağma ile talanı getirdi. Akbelen’den Kazdağları’na, Akkuyu’dan İliç’e kadar tüm orman, sulak ve korunması gereken alanlar sermayenin emrine verildi. Bölge halkının itirazlarına, bilim insanlarının uyarılarına kulak tıkayan iktidar madenlerin çökmesine, ormanların kesilmesine, derelerin kurumasına yol açtı.

İktidarın göz yumduğu sömürge tipi madenciliğin en büyük örneklerinden biri de Çöpler Altın Madeni. Defalarca çevre felaketine neden olan ve işçilerin sağlığını tehdit eden Çöpler Altın Madeni, Kanadalı SSR Mining ve Çalık Holding’e ait Lidya Madencilik’n ortaklığında kurulan Anagold Madencilik’e ait. Başta TMMOB, çevreci örgütler ve bölgede bulunan yaşam savunucuları siyanür cehennemine dönen madeni kapattırmak için uzun süredir mücadele ediyor. Son olarak dün 14.28 sularında yığın liç tabakasında meydana gelen kaymayla birlikte madenin büyük bir kısmı çöktü. Çeşitli kimyasallar etrafa saçılırken 9 işçi göçük altında kaldı. Erzincan Valisi arama kurtarma çalışmalarının başladığını duyururken Adalet Bakanı Yılmaz Tunç ise olayla ilgili soruşturma başlatıldığını ifade etti. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, 100 dönümlük alana yayıldığını duyurdu. Anagold Madencilik ise ‘tüm operasyonlar durduruldu’ açıklaması yaptı.

HANİ GÜVENİLİRDİ

Uzun süredir madene karşı direnen ve lehine Anayasa Mahkeme kararı verilen bölge halkından Eşref Demir, “8 yıldır söylüyoruz, defalarca uyardık 'toprak kayacak' diye. Dinlemediler” dedi. Demir, “Yaşanabilecekleri defalarca söyledik, dilekçelerimizde ifade ettik. Ama bize buranın en güvenilir, en büyük altın madeni olduğunu söylediler. Bölgedeki toprağın 3’te ikisi kaydı. Siyanürlü toprak ve solüsyon etrafa yayıldı. 1 buçuk saattir kimse müdahale edemiyor” ifadelerini kullandı.

Bağımsız Maden İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Başaran Aksu, Erzincan İliç’te Anagold Madencilik tarafından işletilen Çöpler Altın Madeni’nde meydana gelen çökmeye ilişkin ANKA Haber Ajansı’na konuştu. Aksu, “Bölgede yaklaşık bin 500 işçi çalışıyor. Erzincan İliç’te siyanürlü toprak çöktü. Siyanürlü sahaya müdahalede özel ve iyi teçhizatların, uzman ekipler tarafından kullanılması gerekiyor. İşçilerin çıkarılmaları siyanürlü saha yüzünden çok uzun sürebilir” dedi.

TMMOB EKİP GÖNDERİYOR

TBB, TMMOB, ve TTB de açıklamalarda bulunarak, söz konusu madenin kapasite artışı projesinin felaket riski taşıdığına ilişkin yapılan uyarıları anımsattı. TBB Başkanı Erinç Sağkan, tesis için Nisan 2022'de verilen 2. kapasite artışı kararına dikkat çekti.

Tesise verilen ÇED olumlu kararının deprem riski, su kaynakları ve nehirlerin korunması bakımından bilimsel gerçeklere aykırı olduğunu defalarca belirttiklerini kaydeden Sağkan, can kaybı olmaması temennisinde bulunarak "Bu yaşanan felaketlerin tüm uyarılara rağmen gerekli önlemlerin alınmamasıyla göz göre göre geldiğini de bilmemiz gerekiyor." ifadesini kullandı.

TTB tarafından yapılan açıklamada da, madende Haziran 2022'de yaşanan siyanür sızıntısına dikkat çekilerek olaydan sonra madenin ruhsatının iptal edilmediği gibi kâr hırsıyla kapasitesinin artırılması kararı verildiği vurgulandı.

Bölgeye teknik ekip gönderdiğini belirten TMMOB’nin açıklaması ise şöyle: "Erzincan İliç Çöpler Altın Madeninde yaşanan facia, göz göre göre geliyorum diyen bir faciadır. 6 Aralık 2023 tarihinde İliç'te açtığımız iki ayrı davanın bilirkişi keşfindeydik. 2. kapasite artırımı için Bakanlığın verdiği ÇED olumlu kararı ve açık ocak işletme genişletmesi için verilen ÇED gerekli değildir kararına karşı açtığımız davalardı. İliç Çöpler Altın Madeni işletmesi kapatılmalıdır ve rehabilite çalışmalarına başlanmalıdır dedik. Facia geliyor dedik... Facia geldi... Öncelikle işçilerimizin sağ salim kurtarılmasını diliyoruz, geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz."

∗∗∗

HER FELAKETİN ARDINDAN BAKANLIK'TAN YENİ ONAY!

Bölge halkının kapanmasını istediği madene ilişkin 2021’de kapasite artırımına ÇED olumlu kararı verildi. Tarım arazilerini kimyasal zehre boğan şirket, sülfürik asit kullanımını yıllık 9 bin tondan 122 bin tona çıkardı. Siyanür kullanımı ise yıllık 11 bin ton oldu. Madende ayrıca 16 çeşit çok tehlikeli kimyasal daha kullanılıyor. Halk arasında kezzap olarak kullanılan nitrik asit ise bir yıl içinde bin 50 kilogram kullanılıyor. ÇED dosyasında yer alan bilgilere göre şirket, 10 adet evaporatör (buharlaştırıcı) inşa etti. Bu evaportörler aracılığıyla zehir havuzuna biriken kimyasalları buharlaştırarak atmosfere salıyor. Şirket kapasite artırımı birlikte 2 bin 447 futbol sahası büyüklüğü alanda çalışma yapıyor. 

Bölge halkına, TMMOB’ye kulak tıkayan iktidarın verdiği kapasite artışından sonra beklenen felaket yaşandı. 21 Haziran 2022’de madende meydana gelen sızıntı sonucu 20 ton siyanürlü solüsyon toprağa karıştı. Sadece 3 ay faaliyetlerine ara veren şirkete 16,4 milyon TL’lik ödül gibi ceza verildi.

İktidarın işçi ve çevre sağlığını tehdit eden maden şirketine güzellikleri yine de son bulmadı. 3 ay kapatılan, 16 milyon TL cezası kesilen şirket tekrar kapasite artırımı için başvuru yaptı. 2 bin 447 büyüklüğündeki futbol sahasına sığamayan şirket, alanı 5,83 hektar daha büyütmek için başvuru yaptı. 2021 yılında kapasite artırımına karşı açılan davaya ve yaşanan felakete rağmen, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bu kez ÇED gerekli değildir kararı verdi.

TMMOB ve İliç'te siyanürlü altın çıkarılmasına karşı çıkan köylüler adına Sedat Cezayirlioğlu tarafından açılan ÇED iptal davası Erzincan İdare Mahkemesi'nce reddedilirken karar geçen yıl Haziran ayında Danıştay'da bozulmuş, Danıştay 6. Dairesi yeniden bir bilirkişi incelemesi yapılmasına karar vermişti.

İliçli köylülerin avukatı İsmail Hakkı Atal, bilirkişi heyetinden bir kişinin AKP ile bağlantısı olduğunu, sismolog olan bilirkişinin ise eksik bilgisi olduğunu belirterek heyetteki iki bilirkişiye itiraz etmişti.

LİÇ YÖNTEMİ NEDİR?

Liç yöntemi, geçirimsiz bir zemin (asfalt, plastik vb.) üzerinde hazırlanan bir yığın üzerine uygun bir çözücü gönderilerek (yağmurlama, boru ağı vb. sistemlerle) kazanılması düşünülen bileşeni çözeltiye alma işlemidir.

∗∗∗

BirGün DEFALARCA UYARDI

Erzincan İliç’te büyüyen tehlikeyi BirGün defalarca gündeme getirdi. BirGün “Siyanür deposu büyüyecek” başlığıyla kapasite artırımını ve yaşanabilecek tehlikeleri aktarmıştı. Ardından ilk olarak 21 Haziran’da yaşanan felaketin ardından bölgede daha büyük bir kaza yaşanabileceğini ilişkin ‘İliç ne ilk ne de son olacak’ başlığıyla risklere dikkat çekmişti.

∗∗∗

İKTİDAR TAM DESTEK!

Erzincan İliç'te siyanür sızıntısına yol açan ancak ruhsatı iptal edilmeyen Anagold'un vergi borcunun silindiği şirketin Kanadalı ortağının bilançosunda ortaya çıkmıştı. DW’nin haberine göre, bu rakamın TL karşılığı 209 milyon lira. Erzincan İliç'te yol açtığı siyanür sızıntısıyla bilinen Anagold'un vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining'in bilançosunda ortaya çıktı. Dokuz aylık konsolide verilerine göre SSR'nin 2023 yılında Türkiye'de silinen vergi borcu 7,2 milyon dolar. Bu rakam, 2023 Aralık’ın kur değeriyle yaklaşık 209 milyon liraya denk geliyor. Raporda ayrıca Türkiye'de kurumlar vergisinin bu yıl yüzde 20'den 25'e çıkarıldığı ancak Türk Lirası'ndaki değer kaybı nedeniyle buradan gelecek vergi artışının dengelendiği belirtiliyor.

∗∗∗

ÖNLEM İÇİN MENFEZLER KAPATILDI

Murat Kurum'un başında olduğu dönemde defalarca kez madenin kapasite artırımına onay veren Çevre ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan söz konusu durum üzerine bir açıklama geldi. Açıklamada “Toprak kaymasının hemen ardından Bakanlığımız merkez ve İl müdürlüğümüz Denetim Ekiplerini bölgeye ivedilikle sevk ettik. Toprak kayması sırasında akan malzemenin Fırat Nehri'ne ulaşmasının engellenmesi amacıyla Sabırlı Deresi'nin Fırat Nehri'ne ulaştığı menfezin kapaklarını kapattırdık. Ekiplerimiz sahada çalışmalarını sürdürüyor, gelişmeleri hassasiyetle takip ediyoruz” ifadeleri kullanıldı.